|
SLIKA KOJA SE ČUJE
Da li su jazz fotografi samo čuvari uspomena na velike muzičke trenutke ili je jazz fotografija poseban aspekt umetnosti? Na ovo pitanje odgovorio je još 1948. godine Herman Leonard, kada je uhvatio zamišljeni pogled mladog Dextera Gordona i bljesak dima njegove cigarete u njujorškom klubu Royal Roost. Šest godina kasnije, Chet Baker, leži na podu holivudskog studija – “sanja i gleda prema budućnosti”, zapisaće kasnije njegov portretista William Claxton. A 1976. godine, Charles Mingus gura kontrabas na kolicima Marsejskog aerodroma – glava instrumenta našla se tačno između objektiva Francuza Guy Le Querreca i lica slavnog jazzera. Šta je zajedničko za ove tri fotografije? Ni jedan od tri velikana ne svira! Dexter se naslonio na saksofon čekajući da bend krene sa svirkom, Chet je zagrlio trubu kao ljubavnicu pred spavanje, Mingusov kontrabas spava u futroli. A ipak, iz svih fotografija se “čuje” muzika – vreli bebop, tužna balada ili blues! Ivan Grlić pripada najmlađoj generaciji srpskih jazz fotografa. Njegovi prethodnici hvatali su trenutke za večnost muzičara u akciji. Grlić se, posle uspešne knjige crno-belih portreta srpskih muzičkih ikona različite orijentacije (“Serbian Soul, Bre!”, 2011), fokusirao na srpske jazzere. Zašto? Možda ga je privukla improvizacija, kao jasno obeležje jazza? Ili nevinost umetnika koji su ljubav prema jazzu stavili ispred slave prethodnih Grlićevih modela. Da li je ga je inspirisala “magija prvog susreta sa kamerom” likova koje obično ne prate objektivi paparazza? Zadržavajući delimično opsesiju portretom, u svojoj drugoj knjizi Grlić ide dva koraka dalje. Najpre umetnike izvodi iz fotografskog studija, a zatim dodaje boju. Prvi korak je ulaznica u noćni život Beograda i Novog Sada – priča o gradskoj vrevi, mostovima, parkinzima, napuštenim zgradama, šahtovima i kaldrmama. Drugim korakom napušta teren tradicionalne jazz fotografije, (ne)svesno poručujući da jazz nije “crno-beo”, već raskošna muzička paleta u kojoj se meša spektar plave, zelene i crvene, sa istim žarom sa kojim su se mešale sve nijanse sivog na fotografijama bebop heroja. On time pomaže jazzu da izađe iz okvira opskurnog – posmatrač fotografija koji ne poznaje jazz neće biti uplašen, već će, naprotiv, poželeti da što pre okusi ovu divnu muziku. Bez ambicija da pravi “Best of…” (jer kako bi ga napravili uopšte, i da li bi imalo smisla sastavljati izbor “najboljih”, dok nam u glavi još odzvanjaju zvuci preminulih majstora iz prve generacije domaćih jazzera), Grlić za svoje modele bira nasumično one koji jazzom ozvučavaju dva grada velike tradicije. Možda je upravo to potrebno u godinama kada razne drugačije muzike (da li ih smemo zvati muzikom?) pokušavaju da promene ritam njihovog srca? “Muzika je zvuk, a fotografija je vizija koja ide uz taj zvuk”, izjavio je jednom prilikom britanski fotograf David Redfern. Kao što nam je jedan ton trube Milesa Davisa dovoljan da uberemo zvezde sa neba, tako je jedan delić sekunde otvorenog objektiva uhvatio moment u vremenu, upisujući ga trajno za budućnost. U njemu, heroji jazz života se smeju i šegače, zamišljeni su i melanholični, sviraju za sebe u garažama i na tramvajskim šinama. “Čujemo” tu muziku, zove nas da joj se predamo. Vojislav Pantić |
Fotografija prati džez odnjegovog nastajanja( na prelazu XlX u XX vek) kao što je pratila i sve pojave u svetu od svog nastanka i primene. Tek 1930-ih godina pojavljuju se prve knjige o džezu od značaja pa i neke sa skromnim prilozima u fotografijama, trebalo je čekati do 1950-ih da se sadržaj knjige usmeri nafotografiju ili da prostor dele tekst i fotografija. u baštini knjiga o džezu naći ćemo “Ilustrovanu istoriju džeza” O. Kipnjuza i B. Grauera(1955.), pa plodan rad Vilijema Klakstona od 1950-ih do današnjih dana ili “Foto priču o džezu” Joahima Berenta sa 370 fotografija umetničkog smera svetski poznatih autora(1978.), i dr.
Na našoj džez sceni 1970-ih i 1980-ih godina prisustvo džez muzičara u akciji sa instrumentima na Beogradskom džez festivalu beleži Dušan Milijića koncertna i festivalska izvođenja prati kasnije El Gvojos( Želimir Gvojić). Danas u srpskom izdavaštvu sa tematikom džeza, koje je krenulo 1980. godine i koje je do sada ponudilo skoro četrdeset izdanja, pojavljuje se prva knjiga fotografija naših džez muzičara. Autor ove jedinstvene pojave u nas, Ivan Grlić, već se predstavio kao fotograf portretista svojom prvom knjigom zavidnog standarda, opreme i štampe ( Serbian Soul,Bre!- 2011.) gde su portretisana 24 muzičara iz raznih žanrova. Ovom knjigom Ivan Grlić ne želi da dokumentuje istoriju niti da ispriča ili ilustruje neku postojeću priču. On je hroničar u vremenu sadašnjem i upravlja objektiv svoje kamere na džez muzičare koje je sreo ili potražio. On ih ne rangira po nekoj listi muzičkih vrednosti ili zasluga. U nameri da zabeleži ličnost džez muzičara( pojedinca) on mu prilazi u studiju ili njegovom prostoru, u punoj svetlosti ili tami noći. Taj susret je pripremljen i režiran ali i improvizovan, kao u džezu, i kao rezultat imamo pred nama zbirku fotografija raznolikih i šarolikih kao što nam se i džez prikazuje. Čitalac i gledalac ove knjige može da je posmatra kao katalog sa izložbe umetničkih fotografija. Umesto prelistavanjakoje se može porediti sa pretrčavanjem pored izloženih eksponata na izložbi neka se zaustavi na fotografijama njemu poznatih muzičara pa će možda nazdreti odgovor na pitanje zašto je autor ovoga puta usmerio svoje interesovanje samo na krug džez muzičara. Posoti džez za slušanje a postoji i džez za gledanje. I jedan i drugi pristup može da inspiriše i podstakne doživljaj. Svetolik Jakovljević |